กิํ วา เอตาย ยุตฺติจินฺตาย? ยสฺมา ภควตา ‘‘อตฺถิ, ภิกฺขเว, อชาตํ อภูตํ อกตํ อสงฺขตนฺติ (อุทา. 73), อปฺปจฺจยา ธมฺมา อสงฺขตา ธมฺมาติ (ธ. ส. ทุกมาติกา 7-8) จ, อสงฺขตญฺจ โว, ภิกฺขเว, ธมฺมํ เทเสสฺสามิ อสงฺขตคามินิญฺจ ปฏิปท’’นฺติอาทินา (สํ. นิ. 4.366-367, 377) จ อเนเกหิ สุตฺตปเทหิ นิพฺพานธาตุยา ปรมตฺถโต สพฺภาโว เทสิโตติฯ ตตฺถ อุปนยนปญฺญตฺตีติ ปฏิปกฺขโต เหตุอุปนยนสฺส ปญฺญาปนาฯ โชตนาปญฺญตฺตีติ ปฏิญฺญาตสฺส อตฺถสฺส สิทฺธิยา ปกาสนาปญฺญตฺติฯ เสสํ สพฺพํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ปญฺญตฺติหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. โอตรณหารวิภงฺควณฺณนา

[42] ตตฺถ กตโม โอตรโณ หาโรติ โอตรณหารวิภงฺโคฯ ตตฺถ อเสกฺขา วิมุตฺตีติ อยํ เตธาตุเก วีตราคตา อเสกฺขา ผลวิมุตฺติฯ ตานิเยวาติ ตานิ อเสกฺขายํ วิมุตฺติยํ สทฺธาทีนิ ฯ อยํ อินฺทฺริเยหิ โอตรณาติ อเสกฺขาย วิมุตฺติยา นิทฺธาริเตหิ สทฺธาทีหิ อินฺทฺริเยหิ สํวณฺณนาย โอตรณาฯ

ปญฺจินฺทฺริยานิ วิชฺชาติ สมฺมาสงฺกปฺโป วิย สมฺมาทิฏฺฐิยา อุปการกตฺตา ปญฺญากฺขนฺเธ สทฺธาทีนิ จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ วิชฺชาย อุปการกตฺตา สงฺคณฺหนวเสน วุตฺตานิฯ สงฺขารปริยาปนฺนานีติ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ สงฺขารกฺขนฺเธ อนฺโตคธานิฯ เย สงฺขารา อนาสวาติ ตํ สงฺขารกฺขนฺธํ วิเสเสติ, อคฺคผลสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ ตโต เอว จ โน ภวงฺคาฯ ธมฺมธาตุสงฺคหิตาติ อฏฺฐารสธาตูสุ ธมฺมธาตุสงฺคหิตาฯ ยทิปิ ปุพฺเพ วีตราคตา อเสกฺขา วิมุตฺติ ทสฺสิตา, ตสฺสา ปน ปฏิปตฺติทสฺสนตฺถํ ‘‘อยํ อหมสฺมีติ อนานุปสฺสี’’ติ ทสฺสนมคฺโค อิธ วุตฺโตติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘อยํ อหมสฺมีติ อนานุปสฺสี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สพฺพํ วุตฺตนยเมวฯ

[43] นิสฺสิตสฺส จลิตนฺติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน กมฺมํ อนวฏฺฐานํฯ จุตูปปาโตติ อปราปรํ จวนํ อุปปตนญฺจฯ นิสฺสิตปเท ลพฺภมานํ นิสฺสยนํ อุทฺธรนฺโต อาห – ‘‘นิสฺสโย นามา’’ติฯ ตณฺหานิสฺสโยติ ตณฺหาภินิเวโสฯ โส หิ ตณฺหาจริตสฺส ปติฏฺฐาภาเวน ตถา วุตฺโตฯ